KERKENBELEIDSPLAN HULDENBERG
2
INHOUDSTAFEL
INHOUDSTAFEL ........................................................................................................................................ 2
INLEIDING ................................................................................................................................................ 4
Motivatie……………………………………………………………………………….………………………………………………4
Wetgevende context……………………………………………………………….………………………………………….…4
Het traject……………………………………………………………………………….…………………………………………….5
1. SITUERING KERKGEBOUWEN .............................................................................................................. 7
2. FICHE PER KERKGEBOUW .................................................................................................................... 8
2.1. Sint-Agathakerk in Sint-Agatha-Rode ............................................................................................... 8
2.1.1. Identificatie……………………………………………………………………………………………………………………….8
2.1.2. Beschrijving............................................................................................................................ 9
2.1.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving ...................................................... 10
2.1.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie ................................................ 11
2.2. Sint-Antoniuskerk in Loonbeek ...................................................................................................... 13
2.2.1. Identificatie .......................................................................................................................... 13
2.2.2. Beschrijving.......................................................................................................................... 14
2.2.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving ...................................................... 15
2.2.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie ................................................ 16
2.3. Sint-Niklaaskerk in Ottenburg ........................................................................................................ 18
2.3.1. Identificatie .......................................................................................................................... 18
2.3.2. Beschrijving.......................................................................................................................... 19
2.3.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving ...................................................... 20
2.3.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie ................................................ 21
2.4. Sint-Pieter en Pauwel kerk in Neerijse .......................................................................................... 22
2.4.1. Identificatie .......................................................................................................................... 22
2.4.2. Beschrijving.......................................................................................................................... 23
2.4.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving ...................................................... 25
3
2.4.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie ................................................ 26
2.5. Onze-Lieve-Vrouwkerk Huldenberg ............................................................................................... 27
2.5.1. Identificatie .......................................................................................................................... 28
2.5.2. Beschrijving.......................................................................................................................... 29
2.5.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving ...................................................... 31
2.5.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie .............................................. 314
3. NAAR EEN TOEKOMSTVISIE ............................................................................................................... 34
3.1. Vaststellingen, sterktes en zwaktes, mee te nemen in een duurzaam plan .................................. 34
3.2. Onderbouwde visie op het toekomstig gebruik en de toekomstige functie .................................. 34
3.2.1. Visie van de pastorale zone Huldenberg op de kerkgebouwen .......................................... 37
3.2.2. Visie van het gementebestuur van Huldenberg op de kerkgebouwen ............................... 37
3.3. Acties voor de toekomst…………………………………………………………………………………………………………….38
3.3.1. Gebruik voor de eredienst ................................................................................................. 298
3.3.2. Medegebruik voor andere erediensten .............................................................................. 39
3.3.3. Valorisatie ............................................................................................................................ 39
3.3.4. Nevenbestemming in tijd .................................................................................................... 40
3.3.5. Nevenbestemming in ruimte ............................................................................................... 40
3.3.6. Herbestemmming ................................................................................................................ 40
3.4. Verhaallijnen per kerkgebouw ....................................................................................................... 41
3.4.1. Sint-Agathakerk in Sint-Agatha-Rode - een educatief-toeristisch verhaal .......................... 41
3.4.2. Sint-Antoniuskerk in Loonbeek - kerk voor de kunst .......................................................... 41
3.4.3. Sint-Niklaaskerk in Ottenburg - kerk van de menselijkheid ................................................ 42
3.4.4. Sint-Pieter en Pauwelkerk - plaats voor brede zingeving .................................................... 42
3.4.5. Onze- Lieve-Vrouwkerk in Huldenberg - plaats voor liturgie .............................................. 42
BESLUIT .................................................................................................................................................. 42
4
INLEIDING
Motivatie
De lokale kerkelijke en gemeentelijke overheden hebben van de Vlaamse overheid de opdracht gekregen om samen een kerkenbeleidsplan op te maken voor de gemeente. Het kerkenbeleidsplan vindt zijn oorsprong in de conceptnota van minister Bourgeois, “Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk” van 24 juni 2011, maar wordt ook als voorwaarde gesteld door het Onroerend Erfgoeddecreet voor het verkrijgen van een verhoogde premie. Het uitwerken van een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken dient te gebeuren door de lokale actoren.
De visieontwikkeling voor het beschermde kerkelijk patrimonium de komende 20 jaar is een belangrijke intentie van het gemeentebestuur en het Centraal Kerkbestuur.
Tot slot is toekomst van de parochiekerken een gevoelig thema dat eensgezindheid vraagt. Die eensgezindheid kan er enkel komen als resultaat van doorgedreven lokaal overleg in een sfeer van respect en vertrouwen.
Dit kerkenbeleidsplan omvat volgende gebouwen voor de rooms-katholieke eredienst op het grondgebied van de gemeente Huldenberg:
- Sint-Agathakerk in Sint-Agatha-Rode
- Sint-Antoniuskerk in Loonbeek
- Sint-Niklaaskerk in Ottenburg
- Sint-Pieter en Pauwelkerk in Neerijse
- Onze-Lieve-Vrouwekerk in Huldenberg
Wetgevende context
• Conceptnota Vlaamse Regering “Een toekomst voor de Vlaamse Parochiekerk”, 24 juni 2011
• Omzendbrief naar gemeenten van 30 september 2011 van toenmalig minister voor Binnenlands bestuur en Onroerend Erfgoed, Bourgeois
• Richtlijnen van de Vlaamse Bisschoppen, 8 november 2012 met toelichting bij de conceptnota en wetgeving
• Onroerend Erfgoeddecreet van 12 juli 2013: kerkenbeleidsplan werd opgenomen in het besluit van de Vlaamse Regering van 16 mei 2014 als voorwaarde voor het verkrijgen van een verhoogde erfgoedpremie van 80 % (art. 21 – 40% basispremie, 60% ZEN-erfgoed of onderwijsgebouw, 80% eredienst- en gemeente-erfgoed of open erfgoed)
De verhoogde premie wordt toegekend voor het beheer van of voor werkzaamheden of diensten aan of in beschermde monumenten die bestemd zijn voor een erkende eredienst op voorwaarde dat er een actueel kerkenbeleidsplan bestaat op het grondgebied van de gemeente of regio in kwestie.
Het decreet houdende toekenning van subsidies voor gebouwen van de eredienst van 12 juli 2013 vermeldt in artikel 8 dat, uit adviezen, in een langetermijnvisie op de gebouwen van de eredienst in de gemeente of provincie moet blijken dat het gebouwen voor de eredienst blijven.
5
Het traject
Voor de ontwikkeling van dit kerkenbeleidsplan werd een stuurgroep opgericht met vertegenwoordigers uit elke parochie, het gemeentebestuur, de cultuur- en de jeugdraad en de dorpsraden. De stuurgroep kwam verschillende keren bij elkaar. Met de jeugd- en cultuurraad werd er ook een afzonderlijke vergadering belegd die uitmondde in een concreet advies (zie bijlage).
Na de samenstelling van de stuurgroep en een eerste kennismaking begin 2017, startte de stuurgroep met locatiebezoeken aan de vijf kerken. Elke bijeenkomst bestond uit 2 delen: een bezoek aan één van de 5 kerken en een nabespreking/brainstorm.
In januari 2018 maakte de gemeenteraad kennis met de verslaggeving van de bijeenkomsten van de stuurgroep. In het voorjaar van 2018 werd opnieuw rond de tafel gezeten. In de zomer van 2019 werd het plan gefinaliseerd.
Het plan wordt ter goedkeuring voorgelegd aan: - de bisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel - de gemeenteraad van de gemeente Huldenberg
Start
• 30 november 2016: een toekomst voor de Huldenbergse kerken
- Het bestuur van de cultuurraad en het gemeentebestuur worden uitgenodigd door de parochies. Er volgt een toelichting van hun visienota en pastoraal plan. Er wordt uitgenodigd tot het starten van een traject voor de opmaak van het kerkenplan Huldenberg.
- Het college wenst met het Centraal Kerkbestuur een traject af te leggen, mits een lokaal gevoerde discussie met de inwoners van en de actoren in de gemeenschap, om samen tot een lokaal gedragen kerkenbeleidsplan te komen.
• December/januari: markt- en prijsonderzoek door het gemeentebestuur voor de begeleiding van dit traject
• 9 februari 2017: gunning opmaak en coördinatie kerkenbeleidsplan aan De Bardijnen
• 22 maart 2017: startvergadering o.l.v. De Bardijnen
• 30 maart 2017: officiële samenstelling van de stuurgroep wordt bekrachtigd op het college
Kennismaking
• 20 april 2017: voorstelling stuurgroep, visietekst parochies en pastoraal plan + schematische voorstelling per kerk.
Ronde van de kerken
• 4 mei 2017: Sint-Agatha-Kerk
• 11 mei 2017: Sint-Antoniuskerk
• 18 mei 2017: Sint-Niklaaskerk
• 1 juni 2017: Sint-Pieter en Pauwelkerk
• 8 juni 2017: Onze-Lieve-Vrouwkerk
Reflectie en visieontwikkeling
• 26 juni 2017: Overleg cultuur- en jeugdraad
- Term herstemmen gaat diepgaander gesprek over mogelijke herbestemming uit de weg
- Toekomst: 2 kerken onttrekken van de erkende eredienst, dit moet in het plan opgenomen worden. Binnen de termijn van 5 jaar is het duidelijk dewelke en start herbestemmingstraject
- Garanties in het plan voor medegebruik en multifunctioneel gebruik in drie andere kerken.
• 17 augustus 2017: college neemt kennis van verslagen en stelt dat een haalbare en realistische visie ontbreekt
• 16 november 2017: het college bespreekt het ontwerpplan en stelt het volgende:
- Sterktes/zwaktes, feiten/meningen ontbreken en lopen door elkaar
- Een gemeenschappelijk gedragen en onderbouwde visie ontbreekt
6
- Cijfers over de liturgie ontbreken
- De focus ligt op de architecturale beperkingen ipv mogelijkheden
- Er werd geen rekening gehouden met het advies van de jeugd- en cultuurraad
• 30 november 2017: bespreking van het ontwerpplan op de gemeenteraad
• Januari/februari 2018:
- verzamelen van cijfergegevens, bezoekers kerken
- aansporen van trajectbegeleider tot verdere actie
• 20 maart 2018: toelichting van het CRKC met voorbeelden en mogelijkheden die niet meteen een herbestemming vragen.
• 25 april 2018: uiten en duiden van een aantal visies, frustraties, veronderstellingen door de verschillende partners aan tafel. Een gesprek dat nodig was om het traject te kunnen verder zetten. Tijdens deze vergadering wordt in samenspraak beslist om de overeenkomst met de Bardijnen stop te zetten wegens het uitblijven van de nodige ondersteuning en output in de ontwerpplannen.
• Zomer 2018: verder schrijven aan het plan, concretiseren van acties en toekomstvisie
• Voorjaar 2019: finaliseren van het plan
• Najaar 2019: afgewerkte plan aftoetsen met de stuurgroep, voorleggen aan gemeenteraad en bisschop
7
1. SITUERING KERKGEBOUWEN
- Sint-Agathakerk, Leuvensebaan zonder nummer, Sint-Agatha-Rode
- Sint-Antoniuskerk, Jan Van der Vorstlaan zonder nummer, Loonbeek
- Sint-Niklaaskerk, Kerkstraat zonder nummer, Ottenburg
- Sint-Pieter en Pauwelkerk, Dorpsstraat zonder nummer, Neerijse
- Onze-Lieve-Vrouwekerk, St.-Rochusstraat zonder nummer, Huldenberg
8
2. FICHE PER KERKGEBOUW
2.1. Sint-Agathakerk Sint-Agatha-Rode
2.1.1. Identificatie
Naam: parochiekerk Sint-Agatha
Geografische ligging
- Leuvensebaan zonder nummer, Sint-Agatha-Rode (Huldenberg)
- Provincie: Vlaams-Brabant
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Overijse
- Pastorale zone: Huldenberg
- Parochie: Sint-Agathaparochie
Eigenaar: Gemeente Huldenberg
Bescherming(en)
- De Sint-Agathakerk is beschermd sinds 3 juli 1979.
Klasseringsbesluit van 3 juli 1979, 4.01/24045/123.1/OB000411
- De oude muur rond de Sint-Agathakerk is beschermd sinds 3 juli 1979
Klasseringsbesluit van 3 juli 1979, 4.01/24045/122.1/OB000410
- De omgeving van de kerk en het kerkhof zijn beschermd dorpsgezicht sinds 3 juli 1979
Klasseringsbesluit van 3 juli 1979, 4.02/24045/110.1/OB000409
9
- De vrijheidsboom, vlak voor de kerk gelegen, is eveneens beschermd als monument bij besluit van 3 juli 1979
Klasseringsbesluit van 3 juli 1979, 4.01/24045/141.1/OB000412
2.1.2. Beschrijving
Cultuurhistorische waarde De Sint-Agathakerk is een gotische kerk met ingebouwde westertoren, opklimmend tot de 13de eeuw. Het schip en koor zijn herbouwd in laatgotische stijl in de loop van de 15de en 16de eeuw. De kerk is omringd door het kerkhof en de kerkhofmuur.
Het dorp ontstond in de 11e eeuw en graaf Godfried I van Leuven bouwde er toen een ‘kerk’. Het in oorsprong romaans kerkgebouw werd rond het begin van de 15e eeuw verbouwd. In die eeuw werden er ook muurschilderingen aangebracht die nu nog deels te zien zijn (Heilige Sebastiaan en Rochus). De figuur van de Salvator Mundi met wereldbol is recenter. (Ontdekt in 1983)
Eind 16e eeuw werd de kerk door de Geuzen verwoest (rond 1578) en pas in 1597 (durend tot circa 1608) werd met de herstellingen begonnen..
In 1738 werd het Lion torenuurwerk toegevoegd (dit werd in 1993 gerestaureerd). Omstreeks het midden van de 18de eeuw (circa 1750) laat het Sint-Pieterskapittel een ‘nieuwe sacristie’ bouwen. De kerk werd vaak hersteld of aangepast (rond 1805, 1843, 1876, 1880, 1903-1905, 1910, 1933, 1955 (oorlogsschade), 1960-1965 en eind jaren 1980). Een belangrijke buitenrestauratie van de kerk werd geleid door architect Pierre Langerock (1903-1905). Het werd een monument van derde klasse in 1901 volgens de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Sinds enige jaren is er de verdere restauratie van de kerk met archeologisch onderzoek en dergelijke inbegrepen onder de leiding van architecte Denise Debrouwer.
Interieur/meubilair
- Barok altaar en doopvont
- Zwevende eucharistische duif achter in de noordelijke zijbeuk (17de eeuw)
- Lambriseringen (houtwerk) in het koor en een noordelijke deur (einde 18de eeuw)
- De deurvleugel van het westportaal heeft het jaartal 1913 op de makelaar.
- Credensis van onbekende steenhouwer uit 15e eeuw
- Kraagstenen uit de 14e-15e eeuw
- Biechtstoelen in Lodewijk XV-stijl (uit periode 1751-1775)
- Gedreven zilveren phylacterum van de H. Agatha in Lodewijk XV-stijl (periode: 1751-1775)
- Zilveren wierookvat door edelsmid Joseph Van Deuren uit Mechelen (1793).
- Bronzen kerkklok van 1802
- Houten Jezus aan het kruis (16e eeuw)
- Liturgische koperen lavabo uit 1791-1810
- Schilderijen en het beschermde orgel zijn op het ogenblik in restauratie.
- Gewaden uit een speciaal textielatelier Van Severen naast verfijnde dure vrouwenstoffen (mogelijks aangeboden door lokale adel) die omgezet zijn tot priestergewaden.
Exterieur
- Ommuurd kerkhof met kruisen verwerkt in de muur
- Graven van geestelijken, adel (met grafkelder in gebruik).
- Monument ter herdenking van de oud-strijders
- Vrijheidsboom
10
Architecturale mogelijkheden en bouwfysische toestand
- De kerk is beschermd, omringd door een beschermde kerkhofmuur en gelegen in een beschermd dorpsgezicht
- Grote lichte ruimte
- Capaciteit: … aantal zitplaatsen
+ beperkte capaciteit op het doksaal
- Sacristie met toilet
- Hal
- Aan de ingang van de kerk komt een toegankelijke toilet
- Toegankelijkheid: binnen is de kerk toegankelijk voor rolstoelpatiënten
- Alarmsysteem aanwezig
- Zware elektrische voeding, industrieel stopcontact
- Restauratie gestart in 2016, volledige restauratie in 2018
- Beschermd, gerestaureerd en bespeelbaar orgel
- Nog geen beheersplan opgemaakt
2.1.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De Sint-Agathakerk maakt deel uit van de beschermde (blauwe zone op de afbeelding) samen met de kerkhofmuur en de vrijheidsboom. De kerk wordt omringd door het kerkhof. In de nabijheid is er de beschermde pastorie die momenteel niet in gebruik is en ook volledig gerestaureerd moet worden. Afhankelijk van de nieuwe bestemming en eigenaar schept de pastorie kansen in relatie tot de kerk.
De kerk wordt volledig omgeven door het kerkhof, met beschermde kerkhofmuur, waar tot op vandaag nog bijzettingen gebeuren. Op het kerkhof liggen oudstrijders en gesneuvelden begraven. Er bevinden zich 2 herdenkingsmonumenten, eentje op en eentje aan de ingang van het kerkhof.
Op wandelafstand van de kerk ligt Huis Ter Dijle, waar onder meer de Heemkundige Kring van Huldenberg gevestigd is met zijn rijk archief, alsook de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde – afdeling Huldenberg. Aan Huis Ter Dijle is extra parkeergelegenheid.
11
De kerk ligt vlakbij het staatsnatuurreservaat Rodebos en Laanvallei, beheerd door het Agentschap Natuur en Bos van de Vlaamse Gemeenschap. De Dijle en de Laan, vele bronnetjes, beboste flanken en natte vallei zorgen mee voor een uitgesproken reliëf en bijzondere vegetatietypes, waardoor op deze plek nog zeldzame plant- en diersoorten voorkomen. De parking van Rodebos ligt op een 3-tal km van de kerk, richting Ottenburg. Zo’n 500m van de kerk richting St-Joris-Weert, vind je de ingang naar het Grootbroek met zijn mooie vijvers (beschermd landschap). Een uitgelezen verblijfplaats of noodzakelijke rustplek voor vele vogels tijdens hun jaarlijkse trektochten. De Dijle- en Lanewandeling (7,5 km langs het wandelknoppuntennetwerk) start aan de St-Agatha-kerk. Fietsknooppunt 5 ligt pal aan de kerk.
Tegenover de kerk ligt eet- en fietscafé De Plataan waar de vzw Axismundi gehuisvest is. Zij zorgen al jaren voor een actieve natuurbeleving in de nabije omgeving.
Bakker, beenhouwer, brasserie en Bed&Breakfasts bevinden zich op wandelafstand.
De kerk is thematisch verbonden met de omgeving en de regio door onder andere de ijzerzandsteen die we ook in Loonbeek terugvinden. Via die steen kunnen er linken gelegd worden naar andere plaatsen van betekenis in Huldenberg en daarbuiten. Dit schept potentieel voor toeristische routes.
Via de muurschilderingen is de kerk verbonden met de kerken van Loonbeek en Neerijse. Ook dat kan meegenomen worden in de toeristische erfgoedverhaal. Zie hiervoor verder in hoofdstuk 3.
Bushalte aanwezig: vanuit Leuven – Sint-Joris-Weert is Sint-Agatha-Rode bereikbaar met de trein tot Sint-Joris-Weert en bus 337 tot Waver of 537 tot Terlanen, vanuit Etterbeek – Overijse – Huldenberg met bus 349 tot in Ottenburg.
Parkeermogelijkheden op de kleine parking voor de kerk en ruimere parking op de hoek van de Potterstraat/Leuvensebaan.
2.1.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Liturgische activiteiten
• De kerk is nog steeds in gebruik voor de eredienst. Door de restauratie zijn er vanaf 2016 tot en met 2019 geen erediensten of andere activiteiten in de kerk.
• Wekelijkse eredienst op zon- en kerkelijke feestdagen
• Dorpskermis start met feestviering
• Enkele cijfers (2017) – samen met St-Niklaasparochie Otttenburg:
o Aanwezigen op gewone vieringen: +/- 40 tot 60 personen, op hoogdagen tot 200 personen
o Doopsels ca. 20 (Ottenburg en Sint-Agatha-Rode)
o Huwelijken: 0
o Uitvaarten: 16 (Ottenburg en Sint-Agatha-Rode)
o Eerste communie: 23 (Ottenburg en Sint-Agatha-Rode)
o Vormsel: 19 (Ottenburg en Sint-Agatha-Rode)
• Ottenburg deelt volgende zaken met de parochie Sint-Agatha:
o De inbreng in het parochieblad (Kerk & Leven)
o Zangkoor
o De catechese eerste en plechtige communie (vormsel)
o De pastoor en diaken
o De gebedsdiensten
12
In Huis Ter Dijle, op wandelafstand van de kerk, heeft de parochie gemeentelijke infrastructuur gratis en permanent ter beschikking voor het ontvangen van parochianen, catecheselessen en vergadermomenten. (2 vergaderlokalen)
Niet-liturgische activiteiten
Gezien de kerk momenteel gesloten is voor het publiek is er op dit ogenblik geen valorisatie, met uitzondering van een eenmalige open werfdag. Deze had een zeer groot publieksbereik (700 bezoekers).
De kerk werd tot aan de restauratie een zeldzame keer gebruikt voor een concert of een tentoonstelling. De organisatoren zijn verenigingen of instanties uit Huldenberg en omgeving.
Rooikermis, de dorpskermis eind september, start met een viering in de kerk of in openlucht voor de kerk. De parochieploeg werkt actief mee aan de organisatie van deze activiteit.
Er is ook een vestimentaire erfgoedcollectie van kazuifels die in een permanente tentoonstelling zou kunnen verwerkt worden.
Het beschermde orgel is in restauratie. Dit orgel maakt binnenkort deel uit van de 4 beschermde én bespeelbare orgels die Huldenberg rijk is.
In de toren wonen kerkuilen. Ook bij de renovatie en verbouwingen wordt rekening gehouden met deze bewoners. De kasten worden beheerd door de kerkuilenwerkgroep Vlaanderen.
13
2.2. Sint-Antoniuskerk Loonbeek
2.2.1. Identificatie
Naam: parochiekerk Sint-Antonius
Geografische ligging
- Jan Van der Vorstlaan zonder nummer, Loonbeek (Huldenberg)
- Provincie: Vlaams-Brabant
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Overijse
- Pastorale zone: Huldenberg
- Parochie: Sint-Antonius
Eigenaar: Gemeente Huldenberg
Bescherming(en): - De Sint-Antoniuskerk is beschermd sinds 25 maart 1938
Klasseringsbesluit van 25 maart 1938, 4.01/24045/114.1/OB000395
14
2.2.2. Beschrijving
Cultuurhistorische waarde
De Sint-Antoniuskerk in Loonbeek is een kleine, eenbeukige kerk in gotische stijl, vermoedelijk uit de 15e eeuw. Ze vindt haar oorsprong in de ‘capelle castrael’ horende bij de heerlijkheid Loonbeek, die in het jaar 1500 in het bezit kwam van Jan van der Vorst, kanselier van Brabant. Hij bewoonde het lokale kasteel aan de IJse en benoemde eigenhandig de kapelaan.
Vaak leverde dit problemen op: destijds was de parochiepriester voor een groot deel van de inwoners de pastoor van Neerijse en voor een ander deel was het die van Huldenberg. De Loonbekenaars wensten geen aparte parochie, zolang zij maar in de slotkapel terecht konden. Het bijgebouw aan de zuidzijde (ter plaatse van de huidige sacristie - die later verbouwd werd), met verdieping, stamt uit de 17e eeuw. Het vrij diep koor met stucoverwelving uit de 18e eeuw werd bekostigd door de kasteelheren Van der Vorst (wapensteen). Op het eind van de achttiende eeuw week de familie Vander Vorst uit naar het Rijnland waardoor er geen kapelaan meer was en de inwoners terug naar de respectievelijke kerken van de buurdorpen – hun parochiekerken - uitweken.
In 1811 werd de kapel het bezit van gewezen cavaleriemajoor Florimond de Quarré. De neef Prosper Christyn de Ribaucourt erfde de kapel en schonk ze in 1873 aan de gemeente Loonbeek samen met een are tien centiaren terrein. In hetzelfde jaar richtte de gemeenteraad van Loonbeek een petitie aan de koning om een eigen parochie op te richten. Burgemeester De Wyels bemiddelde sterk om een eigen parochie te hebben. Op 30 december 1874 verscheen het koninklijk besluit tot oprichting van de parochie Loonbeek. De kapel werd parochiekerk. In 1909 werd de kerk vergroot tot wat ze nu is, met de oorspronkelijke devotiekapel aan de noordzijde. Een deel van de kerk was destijds kleurrijk (tekst op balken). Op 19 oktober 1981 werden de laatste restauratiewerken aangevat en kreeg de kerk haar wit uitzicht. Op 15 april 1984 werd de gerestaureerde witte kerk door Godfried kardinaal Danneels plechtig ingehuldigd.
Meubilair/interieur
- Verzilverde (metalen) ciborie door onbekende koperslager uit 19e eeuw.
- Doopvont uit messing uit de 18e eeuw door onbekende koperslager.
- Zilveren miskelk. Vervaardigd door Pierre Paul Jonneau in 1702-1703. (Luik/Liège)
- Verzilverde messing zonnemonstrans door onbekende koperslager vervaardigd in 1841-1860. Gedreven zilveren ostensorium vervaardigd door onbekende edelsmid te Brussel (stadsmerk Brussel) in de vijftiende eeuw.
- Geschilderd houten reliekkruis door onbekende schrijnwerker uit de 18e eeuw.
- Kruisweg is van Noëlle van Alphen (1970).
15
- Gotisch Sint-Antoniusbeeld (17e eeuw) (noordkapel) dat in de nacht van 7 op 8 oktober 1995 werd gestolen. De diefstal werd vlug opgehelderd en de patroonheilige kreeg terug zijn vaste plaats in de kerk.
- Renaissancistisch getinte grafzerken (koor: Jan Van der Vorst +1546 en Engelbrecht Van der Vorst +1556-+1559 (geassocieerd met (echtgenote) Anna Van Ophem); beuk: Gijsbrecht van de Cock +1569).
- Op het ogenblik hangen de rouwborden niet langer op in de kerk
Exterieur
- Gemenebestgraf / Commonwealth graf
- Historisch graf tegen koor kerkgevel
- Rechts van de ingang bevinden zich nog enkele oude stenen kruisen van het oude kerkhof, verspreid in het grasveld.
Architecturale mogelijkheden en bouwfysische toestand
- Kerkhof is op zich niet beschermd maar het maakt onlosmakelijk deel uit van het karakter van het kerkgebouw. De restanten, enkele grafstenen, werden gerestaureerd.
- Geen inkomhal, rechtstreekse ingang
- Geen sanitair in het kerkgebouw
- Toegankelijkheid: treden zijn een drempel voor personen met een beperking. Dit kan snel opgelost worden door een hellend vlak.
- Capaciteit: 120 zitplaatsen
- Mooie heldere ruimte, veel daglicht
- Sober interieur
- Dringende restauratie nodig van het dak en het torentje
- Nog geen beheersplan opgemaakt
2.2.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De Sint-Antoniuskerk ligt op een kruispunt met vlakbij een bushalte. De kerk ligt zelf niet in een beschermd dorpsgedeelte maar wel op de rand van beschermde zone met daarin het beschermde Kasteel van Loonbeek, de watermolen en het Margijsbos. De Sint-Antoniuskerk is historisch verbonden is met het kasteel en de familie Van der Vorst.
Op de site van de Sint-Antoniuskerk wordt niet meer begraven. Het kerkhof van Loonbeek bevindt zich op wandelafstand. Nog enkele oude grafkruisen staan als herinnering op het grasveld aan de ingang van de kerk. Er ligt zich één Commonwealth War Grave tegen de kerk aan. Aan de andere zijde bevindt zich tegen de kerk een historisch graf.
16
Het Margijsbos, gelegen tussen Neerijse en Huldenberg, ligt vlakbij. Een oudere benaming was Sergijsbos. Het Margijsbos is een historisch bos, het komt reeds voor op de Kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778). De holle wegen en taluds zijn typerend voor de IJsevallei, een populaire wandelbestemming. Ook mountainbikers en joggers hebben hun uitgestippelde parcours in het bos en parkeren zich vlakbij de kerk.
De Sint-Antoniuskerk ligt pal in het wandelknooppuntennetwerk van de provincie Vlaams-Brabant. Verschillende wandelknooppunten liggen rond de kerk. Fietsknooppunt 4 ligt vlakbij en via de LF-route fiets je langs de kerk.
De mooie IJsewandeling (10 km) bevindt zich langs de kerk.
Veel wandelaars parkeren op Parking Kouterstraat en starten wandelingen aan het kasteel.
In Loonbeek is geen horeca, noch lokale handel aanwezig. De kerk of een gedeelte ervan zou een rustpunt kunnen zijn voor de vele wandelaars of fietsers. Logeermogelijkheden zijn er op de camping die zich op wandelafstand bevindt.
De basisschool, het jeugdhuis en gemeentezaal Vandervorst zijn tegenover de kerk gelegen. Daar is eveneens parkeergelegenheid.
2.2.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Liturgische activiteiten
o Eucharistieviering om 9.30 uur op zon- en kerkelijke feestdagen, behalve de eerste zondag van de maand - dan is er een gebedsdienst.
o Aanwezigen op gewone vieringen: +/- 30 personen, op hoogdagen: 80 personen
17
o Samenzang tijdens de viering wordt begeleid door de orgelist. De kosterdienst wordt waargenomen door vrijwilligers. Er is telkens een lector aanwezig.
o Allerheiligen: de mis wordt opgeluisterd door zangkoor of door een muzikaal ensemble. In de namiddag is er het lof en bezoek aan de begraafplaats.
o Kerstmis: afwisselend met Huldenberg is er een nachtmis (24 uur) , waarna een drankje aangeboden door scouts en gidsen. De leden van de kerkfabriek zorgen voor het plaatsen van de kerststal.
o Met Pasen wordt de hoogmis opgeluisterd door het zangkoor
o Loonbeek kermis vindt plaats op de zondag na 17 januari. Er is dan een mis met zangkoor en gastpredikant. Daarna is er de traditionele verkoop van varkenskoppen.
o Enkele cijfers (2017):
o Doopsels ca. 10 (3 Loonbeek, 3 Huldenberg, 3 elders)
o Huwelijken: 1
o Uitvaarten: 2
o Eerste communie: 8 (2 uit Huldenberg)
o Vormsel: 28 (Loonbeek + Huldenberg)
o Loonbeek deelt volgende zaken met de parochie Huldenberg:
o De inbreng in het parochieblad (Kerk & Leven)
o Zangkoor (4-stemmig, 25 leden)
o De catechese eerste en plechtige communie (vormsel) + gezinsvieringen (10 per jaar)
o De pastoor en diaken
o De gebedsdiensten
De kerkfabriek kan gratis gebruik maken van zaal Vandervorst voor catecheselessen en vergadermomenten. Ze vergaderen eveneens in de pastorie van Huldenberg.
Niet-liturgische activiteiten
Vandaag is de valorisatie buiten de liturgie beperkt tot lokale initiatieven vanuit de parochie en de gemeente. Er zijn concerten, o.a. van de zangklas muziekacademie Fiocco, orgelkring Druivenstreek, de cultuurdienst of andere initiatieven en tentoonstellingen n.a.v. de Kunstenroute Huldenberg, een initiatief van de cultuurdienst in samenwerking met plaatselijke kunstenaars.
18
2.3. Sint-Niklaaskerk in Ottenburg
2.3.1. Identificatie
Naam: parochiekerk Sint-Niklaas
Geografische ligging
- Kerkstraat zonder nummer, Ottenburg (Huldenberg)
- Provincie: Vlaams-Brabant
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Overijse
- Pastorale zone: Huldenberg
- Parochie: Sint-Niklaas
Eigenaar: Gemeente Huldenberg
Bescherming(en): - De Sint-Niklaaskerk is opgenomen in de inventaris bouwkundig erfgoed sinds 14 september 2009 - Het orgel werd bij besluit op 12 oktober 1981 beschermd als monument
Klasseringsbesluit van 12 oktober 1981, 4.01/24045/126.1/OB000416
19
2.3.2. Beschrijving
Cultuurhistorische waarde
Tijdens het verblijf van kanunnik Franciscus Van Craene als pastoor tussen 1660 en 1670 werd nagelaten hoogdringende herstellingen aan de kerk uit te voeren. De al eerder tot twee maal toe door bliksem geteisterde kerktoren stortte in 1683 volledig in. De Ottenburgers werden tot drie maal toe veroordeeld voor de Raad van Brabant om de toren op eigen kosten op te trekken.
In 1776 start eindelijk de wederopbouw of bouw van een nieuwe kerk, maar ze blijft onvolledig.
De huidige eenbeukige transeptloze parochiekerk Sint-Niklaas in Ottenburg is een neoclassicistisch gebouw met een geveltoren. Hoewel op de toren 1840 staat, is de kerk op 1 mei 1777 gewijd en in gebruik genomen. Het enorme kerkportaal was toen nog niet af en dateert uit 1781. De toren ontbrak nog: het geld was op.
De huidige zaalkerk werd opgetrokken met ijzerzandsteen gedolven op de ‘Heikens’ op de plaats genaamd ‘Steenputten’. De kerk werd gerestaureerd in 2006. Tijdens de restauratie werd ook vloerverwarming aangelegd.
Interieur/meubilair
- Zilveren miskelk uit de periode 1831-1868.
- Zilveren zonnemonstrans uit de periode 1751-1775 in Lodewijk XV-stijl.
- Sommige kerkkandelaars zouden dateren uit de periode rond 1840 volgens KIK IRPA. Bij een enkele vonden zij een specifiek jaar 1777.
- 17e eeuws (bij laatste restauratie bepaald?) Sint-Niklaasbeeld – op de site van het KIK-IRPA wordt als vervaardigingsdatum de periode 1841-1860 opgegeven (de periode dat het hoofdaltaar ook volgens hen vervaardigd zou zijn). Het is dan ook niet verwonderlijk dat de parochie aangesloten is bij de vzw van Sint-Niklaaskerken.
- Kruisweg van Max van der Linden (1922-1999) uit het jaar 1996. In volle Dutroux-periode verwerkte de kunstenaar enkele verwijzingen naar het drama en vooral naar het machtsmisbruik en het leed dat het veroorzaakt: de vermoorde meisjes.
- Het altaarschilderij ‘Opdracht aan Maria / Maria in de tempel’ is barok, onbekende schilder (destijds verwezen sommige bronnen naar (de omgeving van) Jan van Cleve/Kleef, de Crayer, …) in de zeventiende eeuw stelt KIK-IRPA. Volgens Danielle De Bois kan het werk met enige vrijheid toegeschreven worden aan de Leuvense schilder Pieter Jozef Verhaghen (1728-1811).
- Beschermd orgel: anoniem gebleven instrument uit de eerste helft van de 19de eeuw (waarschijnlijk na 1840). Na vergelijking met gelijkaardig ongeïdentificeerd werk kan het orgel mogelijk toegeschreven worden aan een orgelmaker uit het Nijvelse (Waals-Brabantse school) (A. Rochet?). Mogelijks werden delen van een ouder orgel verwerkt in dit orgel dat zeer waarschijnlijk na 1840 werd opgericht. Op het nieuwe klavier na, is veel authentiek materiaal bewaard gebleven. Circa 1900 werden door Aug. D'Hondt uit Kessel-Lo herstellingswerken uitgevoerd.
Exterieur
- Ommuurd kerkhof met hekken
- Lourdesgrot
Architecturale mogelijkheden en bouwfysische toestand
- Inkomhal
- Zaalkerk met veel natuurlijke lichtinval, ruimtelijk zeer geschikt is om tal van activiteiten in te organiseren.
- Recente restauratie (2012) van dak, vloer en vloerverwarming
20
- Schilderwerken, aanpassingen aan elektriciteit, herstel scheuren in muren en wandladder die toegang moet verlenen tot zolder en CV-ruimte zijn op eerder lange termijn gepland
- Toegankelijk voor personen met een handicap
- Geen sanitair aanwezig
- Capaciteit van 220 zitplaatsen
- Kerk is omgeven door kerkhof, werd in 2016 heraangelegd tot stilteplek en zal zo verder ontwikkelen
2.3.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De Sint-Niklaaskerk ligt centraal in de deelgemeente, omringd door het kerkhof met een paar opmerkelijke graven.
Een deel van het kerkhofpad verbindt de Leuvensebaan/Terlaenestraat met de Kerkstraat/Pastorijstraat en wordt door de inwoners gebruikt als buurtweg. Zeer recent werd het kerkhof gesaneerd en heraangelegd. Het is ingericht als groene stilteplek. Er worden nog bijzettingen gedaan, maar het is de bedoeling om het begraven en uitstrooien af te bouwen en te centraliseren op het hoofdkerkhof in Huldenberg. Nog op de site bevinden zich twee herdenkingsmonumenten voor en graven van gesneuvelden en oudstrijders. We vinden verder een overleden getuige van Jehova (kruis op graf verwijderd), een vrijzinnige (fakkel) en iemand van Poolse adel (orthodox kruis).
Op wandelafstand bevinden zich de pastorij met op de eerste verdieping kunstenateliers, het oude gemeentehuis dat nu gebruikt wordt als chirolokalen, de oude basisschool en de gemeentelijke feestzaal De Linde. In de nabijheid is een bushalte, een aantal horecazaken en lokale handelszaken, zoals supermarkt, beenhouwerij en bakker.
De kerk van Ottenburg ligt dichtbij het natuurgebied van de Grote Grubbe. Een uniek natuurgebied met onder meer de voormalige ijzerzandsteengroeve. Via de ijzerzandsteen is de kerk van Ottenburg geografisch verbonden met monumenten en bouwwerken elders in de streek: een brug in Overijse en Waver, oorlogsmonument in Waver, een huismuur op (Kleine) Tommestraat, huizen op Tommestraat, Langeheide en zelfs in Sint-Agatha-Rode (delen van de kerkhofmuur).
21
Ook de historische Tommesite ligt op wandelafstand van de kerk. De Tomme is een archeologische site die door de Vlaamse Landmaatschappij binnenkort toeristisch toegankelijk en gedeeltelijk ontsloten wordt.
De Sint-Niklaaskerk ligt langs het wandelknooppuntennetwerk en is daarnaast vaak het vertrek- en aankomstpunt van diverse wandellussen die bezoekers meenemen doorheen de natuur die vol unieke verhalen zit. Het fietsknooppuntennetwerk doorkruist Ottenburg. Voor de ontsluiting van de Sint-Niklaaskerk moet zeker ook over de taalgrens gekeken worden naar vb. basiliek van Notre Dame de Basse-Wavre en de kerk van Waver die ook ijzerzandsteen bevat.
2.3.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Liturgische activiteiten
o Eucharistieviering om 10.30 uur op zon- en kerkelijke feestdagen
o Aanwezigen op gewone vieringen: +/- 40 tot 60 personen, op hoogdagen tot 200 personen
o Samenzang tijdens de viering wordt begeleid door de orgelist. De kosterdienst wordt waargenomen door vrijwilligers.
o Sinterklaasperiode: plechtige viering waarna de sint zijn intrede doet. De viering wordt opgeluisterd door de harmonie en nadien is er een receptie in het portaal van de kerk.
o Dorpskermis start met feestviering
o Enkele cijfers (2017):
o Doopsels ca. 20 (Ottenburg en Sint-Agatha-Rode)
o Huwelijken: 1
o Uitvaarten: 16 (Ottenburg en Sint-Agathe-Rode)
o Eerste communie: 23 (Ottenburg en Sint-Agathe-Rode)
o Vormsel: 19 (Ottenburg en Sint-Agathe-Rode)
Ottenburg deelt volgende zaken met de parochie Sint-Agatha:
o De inbreng in het parochieblad (Kerk & Leven)
o Zangkoor
o De catechese eerste en plechtige communie (vormsel)
o De pastoor en diaken
o De gebedsdiensten
De parochie gebruikt zaal De Linde voor parochiale activiteiten en is gehuisvest met archief en vergadert in de pastorie. Zij hebben eveneens de lokalen in Huis Ter Dijle in Sint-Agatha-Rode ter beschikking.
Niet-liturgische activiteiten
Vandaag is de valorisatie buiten de liturgie beperkt tot een aantal concerten en tentoonstellingen per jaar. De orgelconcerten worden georganiseerd door de Orgelkring Druivenstreek. De concerten zijn initiatieven van de parochie of inwoners.
22
2.4. Sint-Pieter en Pauwelkerk in Neerijse
2.4.1. Identificatie
Naam: parochiekerk Sint-Pieter en Pauwel
Geografische ligging
- Dorpsstraat zonder nummer, Huldenberg (Vlaams-Brabant)
- Provincie: Vlaams-Brabant
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Overijse
- Pastorale zone: Huldenberg
- Parochie: Sint-Pieter en Pauwel
Eigenaar: Gemeente Huldenberg
Bescherming(en):
- De 2 torens van de Sint-Pieter en Pauwelkerk zijn bij besluit van 25 maart 1938 beschermd.
Klasseringsbesluit van 25 maart 1938, 4.01/24045/115.1/OB000396
- Het Loretorgel in de kerk is sinds 12 oktober 1981 beschermd
Klasseringsbesluit van 12 oktober 1981, 4.01/24045/106.1/OB000441
23
- De Sint-Pieter en Pauwelkerk is sinds 21 augustus 2003 volledig beschermd als monument met ommuurd kerkhof
Klasseringsbesluit van 21 augustus 2003, 4.01/24045/135.1/OB001612
- De kerk is gelegen in een beschermd dorpsgezicht. De dorpskern van Neerijse is beschermd sinds 21 augustus 2003
Klasseringsbesluit van 21 augustus 2003, 4.02/24045/114.1 / OB001615
- De twee zomereiken, vlak voor de kerk gelegen, zijn sinds 31 december 2015 opgenomen in de inventaris landschappelijk erfgoed en maken deel uit van het beschermd dorpsgezicht.
2.4.2. Beschrijving
Cultuurhistorische waarde
Historisch overzicht
Met haar twee torens is de Sint-Pieter en Pauwelkerk al van ver zichtbaar. De geschiedenis van het gebouw vangt aan ergens in de tweede helft van de twaalfde of in het begin van de dertiende eeuw, wanneer de abdij van Corbie, die in de streek meerdere bezittingen had, het besluit neemt om hier een kerk te bouwen. Het is meteen het eerste kerkgebouw in wat nu de gemeente Huldenberg is. Van deze kerk zijn alleen de twee zandstenen torens overgebleven. Elke toren heeft twee rijen galmgaten, elk met een zuiltje in het midden met bovenaan een kapiteel in de vorm van een dobbelsteen. Opvallend zijn verder de spleetvormige openingen, wat er op kan wijzen dat deze torens ook een verdedigingsfunctie hadden.
Over de twee torens van Neerijse doen veel verklaringen de ronde.
Volgens een legende was het geld voor de bouw van kerk afkomstig van twee edelvrouwen. Omdat zij elk evenveel gegeven hadden, wensten zij hun eigen toren. Volgens sommigen zouden de torens naar de twee oorspronkelijke gemeenschappen (Huldenberg en Neerijse) verwijzen die uit nog meer heerlijkheden bestonden. Huldenberg (met inbegrip van Smeysberg) scheidde zich kerkelijk af van Neerijse. Loonbeek zou pas veel later een onafhankelijke parochie worden. Geloof echter in geen geval de mensen van buiten het dorp die beweren dat in Neerijse één toren niet volstond om het aantal 'uilen' te huisvesten.
De Romaanse kerk werd in 1635 door Franse troepen, die op doortocht waren, in de as gelegd. Een honderdtal jaren later volgde een tweede brand. Tussen de twee torens werd een nieuwe kerk gebouwd waarover nauwelijks iets geweten is
Eind negentiende eeuw vond de dorpspastoor Petrus Schmitz dat er een nieuwe kerk moest komen aan de grote baan maar de overheid wilde de eeuwenoude torens bewaren. Daarom werd uiteindelijk de kerk verbouwd en vergroot vanaf 1866. Architect Van Arenberg uit Leuven ontwierp hiertoe een nieuw gebouw in neoromaanse stijl. Bovendien liet hij de dwarsbeuk weg en gaf hij aan de gevel van het koor dezelfde afwerking als aan de voorgevel. Zo kreeg de kerk het uitzicht van een schrijn, gevat tussen twee romaanse torens. Het neo-romaans karakter is wellicht het duidelijkst aanwezig in vierlobbige vensters in de zijgevels, evenals in de voorgevel die uit drie delen bestaat met een rondboogportaal en een roosvenster.
Interieur
- Roosvenster in het koor, met taferelen uit het leven van Christus met centraal de kruisdood, circa 1887 gerealiseerd door het atelier van J. Osterrath (1845-1898) uit Tilff
- Apostelen en de vier evangelisten uitgebeeld op het retabel op het hoofdaltaar (1880), met marmeren altaartafel, met de twee patroonheiligen Petrus en Paulus op het voorplan.
- De drieluiken op de zijaltaren (hardstenen altaartafel met sporen van polychromie) zijn resp. gewijd aan het leven van Maria (linkerzijde) en Sint-Jozef (rechterzijde). Beiden circa 1880.
24
- Achteraan links in de kerk vind je een hardstenen doopvont (17e eeuw).
- Het oudste beeld van de kerk is het kruis dat zich links in het portaal bevindt. Het is een laatgotisch beeld uit de 16e eeuw dat vroeger wellicht aan de buitengevel hing, 16de eeuw
- Koorbanken en het doksaal ontworpen door Eugène Gife.
- Binnenmuren en het koor kregen een polychrome afwerking die in 1969 volledig werd overschilderd, doch nog in goede staat bewaard, zo bleek bij het blootgeleggen van een aantal stukken in functie van historisch onderzoek in 2018.
- Koorgestoelte waarvan lessenaar hergebruikt is als dienstaltaar
- Communiebank
- Twee eclectisch geïnspireerde biechtstoelen
- Eclectisch geïnspireerd houten tochtportaal
- Nieuwe kruisweg door Geroen de Bruycker (Pro Arte Christiana, Vaalbeek) (1979)
- Na de verwijdering van de bepleistering bleken vier van de zes zuilen in witte natuursteen uitgevoerd. Het zijn mogelijk vier zuilen van de originele kerk.
- Beschermd en gerestaureerd Loretorgel uit 1871, vervaardigd in het bedrijf van François-Bernard (1808-1877), dat gevestigd was te Mechelen.
- De nieuwe opstelling in de kerk dateert van 2012 en is van de hand van kunstenaar Koen Lemmens. De nieuw ontworpen lezenaar, altaar en doopvont werden op één lijn geplaatst in de kerk. De stoelen zijn in de lengteas geplaatst, zodat de voorganger omgeven wordt door de parochianen. De lege ruimte tussen altaar en doopruimte staat symbool voor de openheid en het mysterie van God. In de doopruimte maakt Koen Lemmens ook een reeks schilderijen met als thema ‘water’.
- Geklede Onze-Lieve-Vrouw met Kind met Hart met rozenkrans onder baldakijn in verguld hout, 18de eeuw
- Marmeren grafsteen (tegen noordelijke koormuur) van Jean René Isbrand d’Overschie (†1774) en Marie Isabelle Joseph de Nassau Corroy.
- Vier hardstenen grafstenen van parochiepriesters ingewerkt in de koorvloer: Antonius Lamal (†1809); Henricus Van Linthout (†1746); Henricus de Pauw (†1703); Carolus Josephus De Vos (†1804).
- Hardstenen grafplaat (tegen oostelijke koormuur) van Jacobus van Hesen (†1676).
Exterieur
- Stemmig en beschermd ommuurde kerkhof
- Graven van de familie d'Overschie links en rechts van het koor. De grafkelder heeft een toegang in het koor van de kerk
Architecturale mogelijkheden en bouwfysische toestand
- Toegankelijk voor personen met een beperking
- Capaciteit: 300 tot max 350 zitplaatsen
- Relatief grote inkomhal
- Zeer grote kerk: veel lege ruimte
- Atypische opstelling van de kerk kan kansen bieden vooor valorisatie
- Laatste grote herstellingswerken dateren van 1970, dringende werken aan het dak zijn noodzakelijk. Beheersplan van de kerk werd opgemaakt en goedgekeurd in 2017. Zeer dringend zijn het aanbrengen van ladderhaken, de dakrestauratie, goten en waterlijsten, loopbruggen en elektriciteit, restauratie glas-in-loodramen, houtbehandeling aan alle houtelementen, steen- en voegherstel, kortom een totaalrestauratie van dak, gevels en interieur dringt zich op.
- Geen sanitaire voorzieningen
- Kerk met beschermde torens ligt in het midden van het kerkhof (beschermd dorpsgezicht) met beschermde kerkhofmuur
- Heraanleg kerkhof is gepland
25
- Beschermd, gerestaureerd en bespeelbaar orgel
2.4.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De kerk ligt in het midden van het beschermd dorpsgezicht en grenst aan de kasteelsite, eveneens een beschermd dorpsgezicht. De Doode Bemde is naast de kerk gelegen, een beschermd natuurgebied dat jaarlijks duizenden bezoekers trekt. Voor vele wandelaars die Neerijse bezoeken is de kerk de uitvalsbasis.
Neerijse is vele (beschermde) monumenten rijk, relevant voor de verdere ontsluiting van de kerk. Het Lindenhof, ingericht als paardenrustoord lokt jaarlijks bussen met bezoekers. Brouwerij De Kroon (beschermd industriëel erfgoed) is actief in gebruik. Er wordt bier gebrouwen en er is een horecazaak in onder gebracht. Barons Brasserie is een restaurant in een voormalige hoeve. Op de kasteelsite vind je Barons House, een B&B die werd ondergebracht in het voormalige karrenhuis. De Onze-Lieve-Vrouw Ten Puikapel wordt af en toe opengesteld voor een miniconcert, Op-een-Kierdagen of naar aanleiding van erfgoed- en natuurwandelingen. De kapel is van de zusters van Liefde uit Leuven, maar wordt beheerd door de parochie. Men is echter op zoek naar een nieuwe eigenaar of bestemming voor de kapel.
Daarnaast zijn er heel wat privéwoningen het bekijken waard. Iets verder gelegen vind je enkele oude en beschermde vierkantshoeven. Op toeristisch vlak een zeer grote troef.
Ook op cultureel vlak worden deze monumenten, samen met de kerk regelmatig in de kijker gezet. Mini-concertjes, tentoonstellingen tijdens de kunstenroute enz.
Iets verder gelegen van de kerk, maar wel nog op wandelafstand vind je het woon- en zorgcentrum Ter Meeren. De Bibliotheek van Huldenberg krijgt een nieuwe locatie in het centrum van Huldenberg, maar bevindt zich nu nog op wandelafstand net als gemeentezaal Ten Wijngaerd.
Basisschool De Bolster ligt tegenover de kerk. De katholieke school gebruikt de kerk tijdens de voorbereidingen van het vormsel en communie of om een kerstoptreden te organiseren. Daarnaast wordt het pad op de kerksite tussen de Beekstraat en Dorpsstraat als veilige trage weg gebruikt door de schoolkinderen die naar school en huis gaan.
Het kerkhof waarvan de oudste grafstenen dateren van circa 1900 is nog in gebruik, maar wordt gesaneerd en heraangelegd tot groene stilteplek. Het kerkhof wordt overschaduwd door 2 oude, beschermde eikenbomen, intussen geregistreerd als vrijheidsbomen. Er worden nog bijzettingen gedaan op het kerkhof, maar het is de bedoeling om het begraven en uitstrooien af te bouwen en te centraliseren op het hoofdkerkhof in Huldenberg.
Neerijse wordt door N253 doorgesneden, deze gewestweg loopt kronkelend langs de kerk.
De parkeergelegenheid is beperkt. Er is een bushalte aan de kerk.
Horeca: wandelcafé, brasserie, brouwerij met eetgelegenheid, Bed & Breakfasts op enkele meters van de kerk
Tal van buurtwegen en wandelknooppunten: Doode Bemdewandeling en IJsewandeling. Gelegen tussen verschillende fietsknooppunten, langs LF-route
26
2.4.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Liturgische activiteiten
• Eucharistieviering of gebedsdienst op zon- en kerkelijke feestdagen
• Aanwezigen op gewone vieringen: +/- 40 personen, op hoogdagen: 150 personen
• Samenzang tijdens de viering wordt de 1e zondag van de maand begeleid door de orgelist. De kosterdienst wordt waargenomen door vrijwilligers.
• Verschillende gezinsvieringen per jaar
• De laatste zondag van juli is er ook nog de processie ter ere van Petrus en Paulus.
• Enkele cijfers (2017):
o Doopsels ca. 12
o Huwelijken: 3
o Uitvaarten: 8
o Eerste communie: 13
o Vormsel: 9
• Actief zangkoor Allegria
• De catechese eerste en plechtige communie (vormsel) door vrijwilligers
• De plechtige communie is in samenwerking met Loonbeek en Huldenberg
• De pastoor wordt gedeeld met de andere parochies
27
In de pastorie wordt het archief bewaard, worden de catecheselessen gegeven, vergadert de pastorale ploeg en een aantal verenigingen.
Door plaatsgebrek in hun lokalen, is een deel van het archief van de Heemkundige Kring – in overleg met de parochie en het gemeentebestuur – ondergebracht in de garage van de pastorie.
Niet-liturgische activiteiten
De valorisatie gebeurt vandaag door het organiseren van concerten en een gespreks- en zingevingsavond. Het initiatief neemt de parochie. De school organiseert jaarlijks een kerstconcert in de kerk. Na de restauratie van het orgel organiseerden de cultuurraad en -dienst een orgelconcert in de kerk.
2.5. Onze-Lieve-Vrouwekerk in Huldenberg
28
2.5.1. Identificatie
Naam: Onze-Lieve-Vrouwekerk
Geografische ligging
- St.-Rochusstraat zonder nummer, Huldenberg (Vlaams-Brabant)
- Provincie: Vlaams-Brabant
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Overijse
- Pastorale zone: Huldenberg
- Parochie: Onze-Lieve-Vrouwparochie
29
Eigenaar: Gemeente Huldenberg
Bescherming(en):
- De Onze-Lieve-Vrouwkerk is beschermd als monument sinds 19 april 1937.
Klasseringsbesluit van 19 april 1937, 4.01/24045/138.1/OB000393
2.5.2. Beschrijving
Cultuurhistorische waarde
Huldenberg had eerder een eenbeukig romaans gebouw als kerk, waarvan de opbouw reeds gestart werd rond 1250. Delen hiervan zijn nog zichtbaar in de gotische Onze-Lieve-Vrouwekerk, die op een ongeveer 13 meter hoge heuvel ligt, binnen een ommuurd kerkhof. Deze kerk met transept en kruisingtoren doet dienst als parochiekerk.
De bak- en zandstenen gewelven uit de 15e eeuw, die in de plaats van het originele gewelf met houten bebording kwamen, werden tijdens de 17e-18e eeuw vervangen door de huidige, lagere overkluizing. Het basicale element verloor men hierdoor. In 1469 werden glasramen met het wapenschild van Jean de Walhein en zijn vrouw, Catherine Hinckaert, in de vensteropeningen van het koor geplaatst. De zestiende eeuw werd ook voor dit bedehuis fataal: “De beelden, de klokken en alle ornamenten vernietigd en na de brand bleef practisch niets anders meer over dan blote muren. Deze toestand bleef ongewijzigd van 1578 tot 1596.” (L. Van Langendonck).
De voorgevel werd pas veel later van een ingang voorzien (jaartal 1817 op de makelaar) en is bovenaan blijkbaar onvoltooid gebleven. In de 18e eeuw veranderde men het zuidportaal in een doopkapel en werden achter het altaar drie vensters van de apsis met een muur afgesloten. Twee ramen van de transeptarmen werden eveneens dichtgemetseld.
Op 15 september 1797 werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk door de Franse ‘overheersers’ gesloten en elke eredienst in dit bedehuis verboden. In 1799 werden alle zaken, die men niet had kunnen verbergen, openbaar verkocht. Drie jaar later werd het gebouw opnieuw opengesteld en werden de meeste ornamenten, die door vrome parochianen waren opgekocht, aan de kerk terug geschonken. Voor 1817 was er in de westgevel van de kerk een ingang gekapt. Aan de neogotische sacristie werd begonnen in 1836. In 1857 werd deze kerk door de Commissie voor Schone Kunsten tot nationaal monument uitgeroepen. Dringende herstellingen en bezoeken van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen zorgden voor de nodige herstellingen vanaf 1880 tot 1901. In het rapport van de Commissie was vooral aandacht voor de ontdekkingen die men tijdens de schoonmaak van het interieur deed: in 1933 (her)ontdekte men in de zuidelijke transeptarm een 14e-eeuws altaar met een gesculpteerd, bijna volledig bewaard retabel, op de linkerpijler van de kooringang verscheen een gedeelte van een 16e-eeuwse muurschildering en achter het hoofdaltaar vond men een uniek sacrariumdeurtje uit eind 12e of begin 13e eeuw. Tenslotte trof men onder het hoogaltaar een intact gebleven tombe uit de 13e of 14e eeuw aan.
Op 19 april 1937 werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Huldenberg bij Koninklijk Besluit geklasseerd. Het dak van de kerk werd gerestaureerd in 1938. Er zouden nog herstellingen volgen in 1951 en 1995-1998.
Meubilair/interieur
- Credensnis
- Glasramen - Louis Franciscus Asperslag
- Wijwatervaten van 1621.
- Paneel met bloemenkransmotief – hoekmeubel – 18e eeuw.
Schilderijen
- De aanbidding der wijzen. Kopie 18e eeuw naar Pieter-Paul Rubens.
30
- De aanbidding door de herders. Kopie 18e eeuw naar Pieter-Paul Rubens via gravure van Lucas Vorsterman.
- De bekering van Sint-Hubertus. Kopie naar een origineel van Theodoor van Loon (1581-1649). [Zou van hem zelf kunnen zijn in kopie.]
- De graflegging van Christus. Toegewezen aan Charles Vloeberg (° Huldenberg 1818-10-07 – verhuisde naar Zuid-Frankrijk).
- De Heilige Familie en de kleine Johannes. Mogelijks geschilderd door Robert Van Den Hoecke (° Antwerpen 1622-11-30 – + Bergues-St-Winoc 1668) rond 1660.
- De Heilige Rosalia gekroond door het Kind Jezus. Kopie uit de 17e eeuw door anonieme schilder van de Vlaamse school naar Antoon van Dyck.
- De tenhemelopneming van Maria. Toegewezen aan het atelier van Gaspar (1584-1669 – behorende tot de Antwerpse School) en is geschilderd tussen 1651 en 1670.
- Het primaat van Petrus. Schilder van/uit de Vlaamse School – 17e eeuw.
- Jezus aan het kruis. Kopie uit de 19e eeuw naar Antoon van Dyck. Schilder is onbekend.
- Jezus wordt in het graf gelegd. Kopie door een onbekende schilder in de 18e eeuw naar La Deposizione van Caravaggio.
Beelden (o.a.)
- Engel met hoed. Eiken beeld uit de tweede helft van de 17e eeuw.
- H. Cornelius paus. Houten beeld uit de eerste helft van de 19e eeuw door onbekende beeldhouwer.
- H. Jacobus de Meerdere. Eiken buste uit de eerste helft van de 18e eeuw (van voormalige preekstoel)
- H. Rochus (van Montpellier). Houten beeld uit de eerste helft van de 17e eeuw door onbekende beeldhouwer.
- O.-L.-Vrouw met kind. Houten beeld vervaardigd tussen 1641 en 1660 door onbekende beeldhouwer.
- O.-L.-V. van zeven Weeën / Onze-Lieve-Vrouw van Smarten. Houten beeld uit de laatste helft van de 17e eeuw.
- Sint-Bernardus van Clairvaux. Houten beeld uit de eerste helft van de 19e eeuw door onbekende beeldhouwer.
- Sint-Nicolaas / H. Nicolaas van Myra. Houten beeld uit de eerste helft van de achttiende eeuw door onbekende beeldhouwer.
- Sint-Sebastiaan. Houten beeld uit de tweede helft van de 17e eeuw door onbekende beeldhouwer.
- Kerststalbeelden door May Claerhout
Exterieur
• Zonnewijzer (zuidgevel 1764) – aanvankelijk op de muur geschilderd. (Tussen de V en de I van het eerste cijfer zijn nog sporen van een geschilderd cijfer zichtbaar.)
Architecturale mogelijkheden en bouwfysische toestand
- Ruime inkomhal
- Lage gewelven bepalen mee de sfeer
- Warme en gezellige kerk
- Piekfijn in orde
- Grote pilaren in het midden van de kerk belemmeren het volledig zicht vanuit de zijbeuken op het doksaal
- Akoestiek is ok
- Beschermd, gerestaureerd en bespeelbaar orgel
- Sanitaire voorzieningen
- De kerk is rolstoeltoegankelijk
31
- De buitenzijde is er minder goed aan toe door een foutief natuursteengebruik bij de laatste restauratie in 1998. De aannemer is hiervoor juridisch verantwoordelijk gesteld. Het is wachten op de uitspraak. Verder is er op korte termijn herstel nodig van leien, moeten er ladderhaken geplaatst worden op alle dakvlakken, vraagt het hout van het dak en op zolder een behandeling tegen houtborende insecten en dient de zoldervloer van de sacristie vervangen te worden.
- Omgeven door kerkhof waarvan herinrichting gaande is.
2.5.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De Onze-Lieve-Vrouwkerk is gelegen langs N253. Er is een bushalte voor de deur, parkeergelegenheid op parking Kronkel, Gemeenteplein en in de A. Goossensstraat.
De kerk is moeilijk bereikbaar voor personen met beperking door ligging op heuvel, maar eens boven is de kerk wel toegankelijk. Personen met een beperking kunnen de kerk bereiken langs de A. Goossensstraat (toegang kerkhof), maar daar is geen parkeergelegenheid. Het kerkpad en –trappen worden als buurtweg gebruikt. Ze verbinden de Rochusstraat met het Gemeenteplein.
Verschillende horecafaciliteiten, bed & breakfasts zijn gelegen in het hoofddorp en dus vlakbij de kerk gelegen. Het Sociaal Huis, Lokaal Dienstencentrum en de gemeentelijke administratieve diensten liggen rondom de kerk, net als de lokalen van de jeugdbeweging, het speelbos naast de kerk, de sporthal, voetbal- en speelterreinen, basisschool Den Elzas en muziekacademie Fiocco.
Tal van wandelknooppunten liggen in de nabije omgeving van de kerk. De kerk is het vertrekpunt van de IJsewandeling en ligt langs de LF-route, het fietsknooppuntennetwerk en de mountainbikeroutes
Tijdens familie-erfgoedwandeling “Expeditie Erfgoed” en jaarlijkse wandeling met nieuwe inwoners zijn de kerk en de nabijgelegen pastorie vaste bezoekpunten. De pastorie is beschermd erfgoed.
32
Zaal Pastoorsbos grenst aan pastorie: druk gebruikt parochiezaaltje door verenigingen en privépersonen.
Het kerkhof, met graven van oud-strijders en gesneuvelden en commonwealthgraven, wordt heringericht tot stilteplek met veel groen. Er worden enkel nog bijzettingen gedaan, de overige begravingen gebeuren op de centrale begraafplaats, op wandelafstand.
De nieuwe en sociale woonwijken Lily Boeykensstraat, Priesterberg en Priesterdelle liggen op wandelafstand.
Nog in de wandelperimeter bevinden zich de beschermde watermolen van Huldenberg, kasteel van Huldenberg en het Margijsbos.
2.5.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Liturgische activiteiten
• Eucharistieviering om 10.30 uur op zon- en kerkelijke feestdagen, behalve de eerste zondag van de maand - dan is er een gebedsdienst.
• Aanwezigen op gewone vieringen: +/- 60 à 80 personen, op hoogdagen: 200 personen
• Samenzang tijdens de viering wordt begeleid door de orgelist. De kosterdienst wordt waargenomen door vrijwilligers. Er is telkens een lector aanwezig.
• Allerheiligen: de mis wordt opgeluisterd door zangkoor of door een muzikaal ensemble. In de namiddag is er het druk bijgewoonde lof en bezoek aan de begraafplaats.
• Met Kerstmis is er, afwisselend met Loonbeek, de nachtmis om 24 uur waarna een drankje wordt aangeboden door een plaatselijke vereniging. Leden van de parochie zorgen voor het plaatsen van de kerststal en het ophangen van de banier met Pasen.
• Met Pasen luistert het zangkoor de paaswake op.
• In mei en oktober is er elke dinsdag een rozenhoedje aan het OLV-altaar, gevolgd door de mis.
• De kerkelijke feestdagen Sacramentsdag en Halfoogst worden opgeluisterd door de twee muziekverenigingen. Naar aanleiding van de driejaarlijkse Sint-Rochusommeganck wordt het beeld van Sint-Rochus en het processievaandel meegedragen in de stoet rond 15 augustus.
• Enkele cijfers (2017):
o Doopsels ca. 23 (3 Loonbeek, 5 elders)
o Huwelijken: 5
o Uitvaarten: 18
o Eerste communie: 19 (5 elders)
o Vormsel: 28 (Loonbeek + Huldenberg)
• Huldenberg deelt volgende zaken met de parochie Loonbeek:
o De inbreng in het parochieblad (Kerk & Leven)
o Zangkoor (4-stemmig, 25 leden)
o De catechese eerste en plechtige communie (vormsel) + gezinsvieringen (10 per jaar)
o De pastoor en diaken
o De gebedsdiensten
De pastorale ploeg vergadert in de pastorie of in zaal pastoorsbos, waar ook catecheselessen en andere parochiale activiteiten plaatsvinden. Het archief wordt bewaart in de pastorie.
Niet liturgische activiteiten
33
De kerk wordt vandaag al af en toe gebruikt voor concerten, georganiseerd door de Muziekacademie, gemeentelijke cultuurdienst of –raad of Orgelkring Druivenstreek.
Zelden wordt er een kunstwerk tentoongesteld, bv. naar aanleiding van 150 jaar druiventeelt onder glas of een erfgoedtentoonstelling.
Het Davidsfonds organiseert af en toe een lezing of kunstrondleiding de kerk.
34
3. NAAR EEN TOEKOMSTVISIE
3.1. Vaststellingen, sterktes en zwaktes, mee te nemen in een duurzaam plan voor de toekomst
Infrastructuur
o 4 beschermde kerkgebouwen, in de 5e is het orgel beschermd
o Rijke geschiedenis, culturele- en erfgoedwaarde
o 4 beschermde, gerestaureerde en bespeelbare orgels: Huldenberg kan zich hierdoor een bijzondere orgelgemeente noemen
o Kerkuilen > uilenwandelingen – Kerkuilenwerkgroep Vlaanderen (wegen, tellen en ruimen)
o Kerkhoven rond elke kerk: rust- en stilteplekken midden in het dorp die ontmoeting kunnen faciliteren
o Sint-Agathakerk is volledig gerestaureerd, andere hebben enkele dringende infrastructuurwerken nodig. De kerk van Neerijse vraagt een dringende totaalrestauratie
o Kerken zijn stuk voor stuk mooie, lichte en ruime ruimtes
o De Sint-Antoniuskerk is wit en heeft een sobere inrichting: schept mogelijkheden voor bv. tentoonstellingen
o De Sint-Niklaaskerk is een grotere ‘zaalkerk’, zonder pilaren
o De Sint-Pieter en Pauwelkerk kent een enorm volume, maar heeft zuilen
o De O.L.V.-kerk bezit een waardevolle kunstcollectie in een mooie gerestaureerde en piekfijn onderhouden kerk
o De Sint-Agathakerk is bijna gerestaureerd en ligt toeristisch gezien op een interessante plek. De kerk en haar omgeving bezitten een zeer grote erfgoedwaarde.
o Elektriciteit en sanitair zijn aandachtspunten voor elke kerk
o Bereikbaarheid en toegankelijkheid zijn aandachtspunten
o Energie is bijzonder grote kost, het verwarmen van de grote en niet geïsoleerde gebouwen is een bijzonder hoge kost.
o Op weekdagen zijn de ruimtes onderbenut
Omgeving
o Mooie toeristische context (B&B’s, nabijgelegen natuurgebieden, wandel- en fietsgemeente, tal van beschermde monumenten…)
o Rond de kerken van Huldenberg, Neerijse, Ottenburg en Sint-Agatha-Rode gebeuren nog bijzettingen op de kerkhoven die rond de kerken liggen. Deze behoren in Neerijse en Sint-Agatha-Rode tot het beschermde dorpsgezicht en zijn mee opgenomen in het beschermingsbesluit. Op alle kerkhoven rond de 5 kerken liggen gesneuvelden uit beide wereldoorlogen begraven
o Een herinrichtingstraject is lopende voor de kerkhoven die als stilteplekken in de dorpskernen worden bekeken
o Alle kerken liggen in de dorpskern, soms beschermde dorpskern, bereikbaar met openbaar vervoer, telkens op wandel- of fietsafstand van de dorpsschool
o Kerken hebben een (emotionele) betekenis in het landschap, als een onvervangbaar deel van de leefomgeving
Tendensen kerkbezoekers
o Sterke afname van kerkelijke uitvaarten
35
o Afname van kerkbezoekers, behalve op hoogdagen en bij uitvaarten
o Opgeluisterde vieringen, uitvaarten, doopsels, gezinsvieringen verhogen het aantal kerkbezoekers
o Kerkbezoekers situeren zich voornamelijk in een oudere leeftijdscategorie
o Inwoners zijn wel op zoek naar een plek waar zinvol kan worden stilgestaan bij geboorte, afscheid, …
o Verzilvering bij de parochieploegen: jonge vrijwilligers ontbreken om de werking verder te zetten. Dit kan op relatief korte termijn tot problemen leiden.
o 3 pastoors van dekenaat Overijse gaan met pensioen in 2020
o Elke parochie kiest zelf de inhoud vaan zijn vieringen: sommigen gaan voor een eerder conservatieve aanpak, anderen voor een meer spirituele en intellectuele aanpak
o Schaalvergroting is reeds ingezet: gezamenlijke vormsels, communies en doopsels, centraal kerkbestuur, gezamenlijke website …
Algemene context in gemeente
o Bijzonder veel actieve verenigingen in Huldenberg, soms link met parochieleven
o Levendige parochies (medewerking aan dorpsfeesten en kermissen, onderhoud kerken, liturgische activiteiten, processies…)
o Komst van zeer actieve christelijk-orthodoxe gemeenschap in Loonbeek sinds najaar 2017 met eigen school, cultuurlokaal, wekelijkse vieringen, ….
o In elke kerk wordt geëxperimenteerd met valorisatie. Dit wordt steeds positief onthaald, hoewel men vaak op praktische barrières stoot: betalen van huurgeld, geen sanitair, uitvaart, …
o Noden/interesse van andere actoren: sport- en jeugdverenigingen, Heemkundige Kring, bibliotheek, tentoonstellingsruimte, repetitieruimte …: ruimte voor gemeenschapsvoorzieningen is een nood
o Historisch en geografisch zijn de dorpen Ottenburg en Sint-Agatha-Rode en de dorpen Huldenberg – Loonbeek – Neerijse meer naar elkaar gericht i.f.v. samenwerking.
Cijfers
Cijfers 2017 Bezoekers kerken Huldenberg tgo geboorten
Geboortes Doopsel in kerk
Huldenberg
29
15 (Huldenberg) 3 (Loonbeek) 5 (elders)
Loonbeek
9
3 (Loonbeek) 4 (Elders) 3 (Huldenberg)
Neerijse
25
12 (geen verdere info over afkomst kind)
Ottenburg
21
20 (geen verdere info)
Sint-Agatha-Rode
17 7-jarigen Eerste Communie
Huldenberg
30
14 + 5 van elders
Loonbeek
15
6 + 2 uit Huldenberg
Neerijse
22
13
Ottenburg
26
23
Sint-Agatha-Rode
21 12-jarigen Vormsel en plechtige communie
Huldenberg
32
28
Loonbeek
22
Neerijse
15
9
Ottenburg
31
19
Sint-Agatha-Rode
26 Overlijdens Uitvaarten
Huldenberg
27
18
36
Loonbeek
1
2
Neerijse
30
8
Ottenburg
17
16
Sint-Agatha-Rode
7 aanwezigen in zondagsviering aanwezigen op hoogdagen
Huldenberg
60 à 70
200
Loonbeek
30 à 40
80
Neerijse
40
150
Ottenburg
40 à 60
140
Sint-Agatha-Rode
Bron: dienst burgerzaken Huldenberg, bevraging parochies
3.2. Onderbouwde visie op het toekomstig gebruik en de toekomstige functie
3.2.1. Visie van de pastorale zone Huldenberg op de kerkgebouwen
Deelgemeente
Kerk
Toekomstvisie
Sint-Agatha-Rode
Sint-Agathakerk
Gebruik voor de eredienst met valorisatie, nevenbestemming in tijd, niet in ruimte. Op korte termijn geen herbestemming
Loonbeek
Sint-Antoniuskerk
Ottenburg
Sint-Niklaaskerk
Neerijse
Sint-Pieter & Pauwelkerk
Huldenberg
Onze-Lieve-Vrouwekerk
Je ziet de kerken van Huldenberg van ver staan. Ze vormen een baken in het landschap. Ze zijn sprekende getuigen van een rijke religieuze bouwgeschiedenis. Het zijn ‘monumenten’. Niet enkel in historische zin: de stenen en beelden vertellen ook het verhaal van ontelbare mensen die er liefde en leed deelden, troost zochten, zongen en baden. Ze zijn de materiële uitdrukking van de relatie tussen God en de mens.
Vandaag is de beleving van godsdienst sterk veranderd. Maar wat blijft zijn de grote en kleine zinvragen van ons leven en van ons samenleven. Mensen zijn van nature zinzoekers. Die zoektocht is vandaag zeer uitdagend. Wij willen als kerkgemeenschap ten dienste staan van die hedendaagse zoektocht. We willen een plaats zijn waar mensen kunnen samenkomen om mee te leven in sterke en droeve momenten. Een plek om het leven te vieren in al zijn aspecten. Een plek van solidariteit.
Als kerkgemeenschap vinden wij in het evangelie ankerpunten die ons door het leven kunnen helpen. En ons op zoek helpen gaan naar de beste manier om het geloof vandaag te beleven. Die bezieling vieren we in onze liturgie. Elk jaar laten ouders er hun kinderen dopen als heiliging van het leven, begeleiden we tientallen kinderen en jongeren en hun ouders op weg naar eerste communie en vormsel. We bezoeken zieken en ouderen en brengen mensen samen in onze verenigingen. Onze parochies sluiten zich aan bij de christelijke traditie van solidariteit via Broederlijk delen, Welzijnszorg en andere.
37
We willen deze evangelische inspiratie niet voor onszelf houden. Door wat ze IS en DOET wil de kerkgemeenschap van Huldenberg mensen dienstbaar zijn in de zoektocht naar een zinvol leven en samenleven. Dat kan op vele manieren. Daarom willen we onze kerken als ‘zingevingsplekken’ zien, waarin het bestaande aanbod wordt uitgebreid en geïntegreerd met nieuwe initiatieven die een breed publiek van zinzoekers aanspreken in hun levenssituatie. Wat dit precies kan worden, willen we in samenspraak uitzoeken met onze vijf parochies, in respect voor ieders eigenheid.
3.2.2 Visie van het gemeentebestuur op de kerkgebouwen
De vijf kerken in Huldenberg bezitten elk historische en architecturale kwaliteiten. Daarnaast bezitten ze elk een volume in oppervlakte en hoogte van een schaal die de Huldenbergse dorpskernen verder vreemd zijn. Bij het zoeken naar nieuwe functies spelen deze architecturale kenmerken zeker een rol, maar evengoed de keuze waarom inwoners voor een bepaalde kerk kiezen voor hun godsdienstbeleving: de manier waarop de viering opgeluisterd wordt, de bereikbaarheid, het tijdstip van de dienst, de band met de parochie kunnen bepalende factoren zijn of waarom mensen voor een kerk kiezen als plaats van zinsbeleving en stilteplek. Kerken maken deel uit van de leefomgeving van de inwoners: landschappelijk en/of sociaal-emotioneel.
Voor infrastructuur van een dergelijke grootte, moet men durven kiezen voor een rationeel gebruik, in de geest van een goed kerkelijk beheer, om te beginnen met een ‘veelzijdige valorisatie in al zijn facetten’, zoals de brief van de bisschoppen aanmoedigt. Er moet gekozen worden voor een weloverwogen en maatschappelijk verantwoorde langetermijnvisie. Enkel op die manier wordt de toekomst van de parochiekerken in Huldenberg gevrijwaard. Medegebruik, neven- of herbestemming zijn immers allemaal elementen die het gebruik van het kerkgebouw stimuleren en daarbij kunnen bijdragen tot de instandhouding van het gebouw.
3.3. Acties voor de toekomst
3.3.1. Gebruik voor de eredienst
Momenteel bestaat er in de vijf parochies een levendige parochiegemeenschap. Het uitgangspunt van de parochies is om zo lang er een levende parochiegemeenschap is, de kerk in gebruik te houden voor de eredienst. Het is echter zeer moeilijk te bepalen hoelang deze situatie zal duren. Het is wel duidelijk dat binnen afzienbare tijd het parochiale landschap er helemaal anders zal uitzien. Het teruglopend aantal kerkgangers en het tekort aan bedienaars dwingt de bisdommen immers om op zoek te gaan naar andere organisatievormen en dat zal binnenkort ook in de Druivenstreek het geval zijn.
Voor wat Huldenberg betreft zullen naar aanleiding van dit reorganisatieproces de erediensten ongetwijfeld anders gestructureerd worden waarbij de functie van elk van de vijf kerken zal verschuiven. Het is echter op dit moment nog niet duidelijk hoe dit concreet zal gebeuren. Het is wel belangrijk dat nu reeds wordt nagedacht over de toekomstige functie van deze kerkgebouwen en dat dit op een gestructureerde manier gebeurt, zodat, wanneer de reorganisatie van de parochies een feit is, er ook een doordachte en voldoende gedragen visie is over de toekomst van de kerkgebouwen. Daarbij worden alle kerkgebouwen als een geheel bekeken. Het is dus denkbaar dat niet noodzakelijk de kerk met te weinig participanten of voorgangers vrij komt, maar een ander kerkgebouw omdat dat gebouw zich beter leent tot een mogelijke herbestemming. Deze consequentie moet goed in rekenschap genomen worden omdat dergelijke beslissingen een impact kunnen hebben op de kerkgemeenschap die ‘haar’ kerk moet ‘afgeven’ terwijl het een andere gemeenschap is die geen volwaardige eredienst meer kan verzorgen.
ACTIE A_1: bevraging van inwoners en parochianen per kerk
38
Mogelijke vragen:
- Actief bezoek van de kerk als plek van religie of voor andere activiteiten
- Aard maatschappelijke rol, sociale functie van de kerk
- Openheid tot uitwijken naar een andere kerk (wekelijks, doopsel, …)
- Openheid tot het niet-liturgisch gebruik van de kerk (bereidheid tot betalen van bv. toegangsticket, aard van de activiteiten)
- Bereidheid tot het leveren van een financiële bijdrage voor behoud en onderhoud
- Bezwaar tegen ontwijden van deze kerk
- …
3.3.2. Medegebruik voor andere erediensten
Het medegebruik door andere erediensten is vandaag in geen enkele van de vijf kerken aan de orde. Er zijn ook nog geen concrete vragen voor gekomen. Wel is er bij elke parochies de openheid om dit in overweging te nemen.
Er is een groeiende tendens van de burgerlijke afscheidsdiensten in crematoria en rouwcentra van begrafenisondernemers. Mensen die hiervoor kiezen, kiezen in hoofdzaak voor een persoonlijk afscheidsritueel, al dan niet onder begeleiding van een diaken.
Hier is ruimte voor de parochies om te denken over het beschikbaar stellen van de kerken voor dergelijke niet-liturgische afscheidsvieringen. Het past in de visie die de parochies hebben op de kerken “als zingevingsplekken waarin het bestaande aanbod wordt uitgebreid en geïntegreerd met nieuwe initiatieven die een breed publiek van zinzoekers aanspreken in hun levenssituatie”.
ACTIE A_2: Mogelijkheden voor de organisatie van burgerlijke afscheidsdiensten onderzoeken
3.2.3.3. Valorisatie
De kerk blijft als gebouw een ankerpunt in het dorp, tegelijk een stilteplek waar mensen tot rust en bezinning kunnen komen. Ook op toeristisch vlak zijn de kerken een aantrekkingspool. Nu al bestaat er een traditie van concerten die georganiseerd worden in de kerk en sinds enkele jaren wordt er al eens een tentoonstelling georganiseerd in een aantal kerken. De Huldenbergse kerken beschikken inzake valorisatie over een groot potentieel. De initiatieven die nu reeds op dit vlak worden genomen worden, moeten verder ontwikkeld worden. De meest voor de hand liggende stap hierbij is het openstellen van de kerken buiten de eredienst voor toeristische bezoekers en stiltezoekers, maar ook concerten die al dan niet aansluiten op de viering, tentoonstellingen en erfgoedactiviteiten zijn mogelijk.
ACTIE A_3: Samen met Open Kerken vzw wordt onderzocht welke kerken als ‘open kerk’ in aanmerking komen en welke praktische, logistieke en personeelsinspanningen dit vraagt.
ACTIE A_4: De denkoefening die onderzoekt welke activiteiten verzoenbaar zijn met de eigenheid van een christelijke gebedsruimte en wat een ruime en maximale valorisatie vandaag praktisch of logistiek in de weg staat moet gebeuren, zowel bij de parochies als bij organisatoren/gebruikers en bezoekers.
3.3.4. Nevenbestemming in tijd
Buiten de uren van de religieuze activiteiten, staan de Huldenbergse kerken voornamelijk leeg en kan deze ruimte multifunctioneel door andere instanties of voor andere doeleinden gebruikt worden.
Kleine theaterrepetities, meditatieoefeningen, lezingen, studeren in de kerk, orgelrepetities, boekbesprekingen, zangmomenten of – repetities, een kunstenaar ‘in residence’ die aan een groter schilderij werkt, … kunnen perfect in een kerk georganiseerd worden zonder dat er bijzondere wijzigingen aan het interieur moeten gebeuren. Tal van voorbeelden werden tijdens de brainstormsessies opgesomd. Deze worden later opgesomd.
39
ACTIE A_5: Nevenbestemming in tijd, vraagt net als een bredere valorisatie, duidelijke engagementen van de parochies en duidelijke afspraken met de gebruikers (gebruikersovereenkomsten). De haalbaarheid en mogelijkheden moeten geëxploreerd en geconcretiseerd worden.
3.3.5. Nevenbestemming in ruimte
Een aantal Huldenbergse kerkgebouwen lenen zich tot architecturale aanpassingen waardoor er naast de liturgische ruimte ook ruimte voor één of meerdere lokalen ontstaat of er een ander ruimtegebruik mogelijk is zonder dat de afzonderlijke activiteiten elkaar hinderen of doorkruisen (bv. via het plaatsen van mobiele wanden waardoor een mooie concert- of onthaalruimte ontstaat, bepaalde schikking van het interieur waardoor permanente tentoonstellingsruimte ontstaat).
Grotere kerken lenen zich misschien tot extra vergader- of lesruimte, ruimte voor de parochiewerking of permanente culturele ruimte in combinatie met een kleinere liturgische ruimte. Ook een bredere valorisatie vraagt wellicht architecturale aanpassingen in de kerk, bv. om de stookkosten te verminderen.
ACTIE A_6: Samen met het Projectbureau Herbestemming kerken moet onderzocht worden welke architecturale aanpassingen op korte termijn tot een maximale valorisatie en/of op langere termijn tot permanente nevenbestemming kan leiden.
3.3.6. Herbestemming
Wanneer een parochiekerk geheel of gedeeltelijk niet meer voor religieuze activiteiten in aanmerking komt, kan zij definitief geheel of gedeeltelijk aan de eredienst onttrokken worden en een nieuwe functie krijgen. Daarvoor moet de voorgeschreven kerkrechtelijke procedure gevolgd worden. Alleen de bisschop kan beslissen om een parochiekerk definitief aan de eredienst te onttrekken.
Overgaan tot herbestemming dient doordacht en weloverwogen te gebeuren. Naast het aantal participanten aan het liturgisch gebeuren en de aard van het liturgisch gebeuren (bv. enkel nog speciale vieringen zoals doopsel of huwelijk), spelen ook de ligging, de architecturale mogelijkheden, de zorg voor het monument, onderhoud en beveiliging en zijn nabije omgeving een rol. Zoals eerder door de parochies gesteld is het dus denkbaar dat niet noodzakelijk de kerk met te weinig participanten of voorgangers vrij komt, maar een ander kerkgebouw omdat dat gebouw zich beter leent tot een mogelijke herbestemming. De jeugd- en cultuurraad adviseerden tijdens het traject werk te maken van de denkoefening om twee van de vijf kerken te beschermen via een herbestemmingsproces.
ACTIE A_7: De gesprekken, bevragingen en onderzoeken die op niveau van valorisatie, nevengebruik en nevenbestemming zullen gebeuren, brengen eveneens het thema volledige/gedeeltelijke herbestemming op gang. Via de samenstelling van de stuurgroep en de organisatie van parochiale gespreks- en denkgroepen moet er op een participatieve manier aan de slag gegaan worden met de toekomst van de kerken.
3.4. Verhaallijnen per kerkgebouw
Tijdens de brainstormsessies na elk kerkbezoek werd in de stuurgroep nagedacht over hoe de toekomst van het gebouw er zou kunnen uitzien, vertrekkende vanuit het aanwezige potentieel. Deze ideeën, die meestal verder bouwen op voorstellen die leven in de parochiegemeenschappen, zijn een ideale vertrekbasis voor verder overleg over de aanpak per kerkgebouw, ook al is het ongetwijfeld zo dat ze nog verder op hun bruikbaarheid moeten getoetst worden.
40
3.4.1. Sint-Agathakerk Sint-Agatha-Rode – een educatief-toeristisch verhaal
Het educatief-toeristisch verhaal van de kerk verwijst naar de kerk als religieus bouwwerk en naar de architectuur (romaanse en gotische stijl). Dit verhaal zou de parochie willen uitwerken tot een permanente tentoonstelling in de zijbeuken van de kerk, net als de vestimentaire erfgoedcollectie van kazuifels die hierin kunnen verwerkt worden. Dit verhaal is bedoeld voor toeristen, maar ook voor eigen bewoners en scholen. De kerk is door haar architectuur verbonden met andere gebouwen in de regio. Dit schept potentieel voor toeristische routes. Vandaag lopen er al enkele wandel- en fietsroutes in de buurt van de kerk. De volledige dorpskern van Sint-Agatha-Rode is beschermd, de kerk lijkt een ideale uitvalsbasis om de omgeving te verkennen of bv. het onthaal als toeristisch infopunt in te richten.
Als cultuurlocatie heeft de kerk heeft een uitermate goede akoestiek waardoor ze zeer bruikbaar is voor het organiseren van concerten en andere evenementen. Nu de kerk gerestaureerd wordt kan meteen ook aangepaste elektriciteit voorzien worden. Een bijkomende piste is de kerk beschikbaar maken als opnamestudio voor muziek en beeld. Dit kan een verdienmodel zijn waarbij de kerk middelen genereert die dan in haar verder onderhoud kunnen geïnvesteerd worden. Het beschermde orgel werd gerestaureerd.
De pas gerenoveerde kerk heeft potentieel als open kerk en tentoonstellingsruimte en zou ook als stilteplek een mooie locatie zijn.
3.4.2. Sint-Antoniuskerk Loonbeek – kerk voor kunst
De Sint-Antoniuskerk wil in de toekomst vooral focussen op kunst. Het bouwvolume leent zich uitermate goed voor het organiseren van tentoonstellingen, wat in het verleden ook al bewezen is. Kunst kan breed geïnterpreteerd worden: schilderkunst, beeldhouwkunst, literatuur (lezingen, poëzieavonden, …), muziek. De akoestiek voldoet op dit moment niet 100% maar dat kan opgelost worden. De kerk heeft een capaciteit van 120 zitplaatsen.
Mogelijke werkvormen zijn ‘Artists in residence’ of ‘Kunst in situ’ waarbij kunstenaars gedurende een bepaalde periode kunst kunnen creëren in functie van de kerk en haar ruimte(n). De Sint-Antoniuskerk als kerk voor kunst zou ook buiten de grenzen van de gemeente bekend kunnen gemaakt worden.
Om dit te realiseren zijn er infrastructurele ingrepen nodig zoals de aanpassing van de elektriciteit met aandacht voor aangepaste goede verlichting en alarminstallatie, het toegankelijk maken van het gebouw voor personen met een beperking, sanitair voorzien, investeren in ophangingssystemen en sokkels. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met organisatorische aspecten: het beheer van de reservaties en boekingen, de materiële ondersteuning bij de evenementen en de ontwikkeling van een goede communicatiestrategie.
Andere mogelijke verhaallijnen zijn het volledig herbestemmen en bv. ter beschikking stellen van de Heemkundige Kring die er permanente toon- en archiefruimte kunnen ontwikkelen met ruimte voor bezoekers, huisvesting muziekacademie, ruimte voor beweging, verkoop aan bv. een architectenbureau… .
3.4.3. Sint-Niklaaskerk Ottenburg – kerk van de menselijkheid
De Sint-Niklaaskerk zou in de toekomst een open kerk kunnen worden. Dat kan gerealiseerd worden door een redelijk eenvoudige aanpassing van de bidkapel naast het portaal. Van daaruit kan men de kerk in haar geheel zien, waardoor de kerkbeuk zelf gesloten kan blijven.
De Sint-Niklaasparochie wil in de toekomst de kerk openstellen rond het beschermde orgel en de orgelmuziek. De thema’s solidariteit, machteloosheid, angst, lijden, kwetsbaarheid wil de parochie sterker in beeld brengen door de organisatie van activiteiten die bij deze thema’s aansluiten: tentoonstellingen, voordrachten, lezingen, voorstellingen, campagnes, concerten een film via bv. het Afrika Filmfestival. Deze thema’s zijn te verbinden met de figuur van Sint-Niklaas en met de kruisweg en zijn bijzondere betekenis. De verhaallijn die hier naar boven komt is die van de menselijkheid, het mens-zijn in alle facetten.
41
Architecturaal is de kerk een zaalkerk. Door het gebrek aan pilaren leent ze zich voor film- en podiumactiviteiten. De bijzonder grote sacristie en kerk komen eveneens in aanmerking voor nevenbestemming in tijd en ruimte.
3.4.4. Sint-Pieter en Pauwelkerk Neerijse – plaats voor brede zingeving
De parochie van Neerijse wil in de toekomst volop inzetten op de kerk als plaats voor brede zingeving. Op de zogenaamde zingevingsmomenten zoals geboorte, doopsel, communie, vormsel, huwelijk en overlijden komen momenteel nog steeds veel mensen naar de kerk. Voor velen blijft de kerk op die momenten een zinvolle plek voor afscheid, verbondenheid, enzovoort. De uitdaging is hoe we de kerk kunnen openstellen voor zinzoekers tussen die rituele zingevingsmomenten door. Naast de bestaande rituele, kerkelijke, zingevingsmomenten waarop mensen vandaag uit zichzelf naar de kerk gaan, kunnen er in de kerk ook bepaalde activiteiten rond zingeving georganiseerd worden. Kerken hebben een uniek karakter en lenen zich uitstekend voor kleinschalige, zingevingsactiviteiten zoals boekvoorstellingen, theater met betekenis, lezingen of sacrale dans. Tot slot kan er bekeken worden hoe de kerk toegankelijk gemaakt kan worden voor en na de liturgische momenten voor inwoners in hun zoektocht naar stilte en bezinning.
De kerk van Neerijse vraagt op vlak van techniek en elektriciteit aardig wat aanpassingen. Wat energieverbruik betreft, moet bekeken worden of deze plek voor kleinschalige activiteiten de meest geschikte kerk is.
De kerk bezit een enorme oppervlakte waar markt en beursprojecten of tentoonstellingen een plek in kunnen hebben. Daarnaast ligt de kerk in het centrum van Neerijse, omgeven door tal van beschermde monumenten en biedt daarmee een toeristische uitvalsbasis voor vele wandelingen. Met het beschermde en gerestaureerde orgel biedt de kerk ook mogelijkheden tot het organiseren van concerten.
3.4.5. Onze-Lieve-Vrouwkerk Huldenberg – liturgie
Het verhaal van de kerk is sterk genoeg voor verdere valorisatie. Het erfgoed/toerisme-verhaal heeft hier voldoende potentieel om verder op in te zetten: een rijke kunstverzameling, een toegankelijke zolder, een toegankelijk toren, een unieke ligging op de heuvel, omgeven door uitgestippelde wandelroutes en beschermde monumenten, gelegen in het hoofddorp van de gemeente. De Onze-Lieve-Vrouwkerk als open kerk zou een belangrijke meerwaarde voor het dorp en op toeristisch vlak kunnen betekenen. Een eerste stap zou kunnen bestaan in het onderzoeken van de haalbaarheid van het programmeren van groepsbezoeken. Er moet genoteerd worden dat deze kerk qua bereikbaarheid de minst toegankelijke kerk is in Huldenberg.
BESLUIT
Zoals eerder is opgemerkt is het de wens van de parochies om - zolang er in de vijf kerken van Huldenberg een levende parochiegemeenschap is - deze kerken in gebruik te houden voor de eredienst. Tegelijk wordt rekening gehouden met de realiteit inzake het gebruik van de kerken die het gevolg zijn van de te verwachten reorganisatie van het parochiale landschap en een dalend aantal kerkbezoekers.
Uit het voorbije traject gebleken dat er interessante pistes over de toekomst van elk kerkgebouw afzonderlijk naar voren zijn gekomen. Een aantal parochies tasten deze op eigen initiatief of in
42
samenwerking met gemeentelijke of verenigingsinitiatieven al voorzichtig af, maar botsen nog op praktische euvels.
Via een gestructureerd overleg, dat moet leiden tot een uiteindelijke beslissing over de toekomst van elk van de vijf kerken, moet gewerkt worden aan deze toekomstige functie en invulling van de Huldenbergse kerkgebouwen. De nodige trajecten om tot werkbare oplossingen voor elke kerk te komen, worden opgestart in 2020.
Dit overleg wordt gezamenlijk aangestuurd door het Centraal Kerkbestuur en het gemeentebestuur.
De taak van deze werkgroep bestaat er in om in dialoog met de omgeving op zoek te gaan naar het beste toekomstplan voor elk kerkgebouw. Het einddoel is te komen tot een reeks van voorstellen die zowel binnen de parochiegemeenschappen als in de gemeente breed gedragen worden en deze voorstellen op hun haalbaarheid te testen.
Er kan verder gebouwd worden op de initiatieven die ter plaatse reeds genomen worden en de denkpistes die tijdens de voorbereiding van het kerkenplan aan de orde waren. De werkgroep moet tegelijk ook het geheel van de vijf kerken overzien en er bovendien erover waken dat de toekomstplannen ingepast kunnen worden in het (culturele) aanbod en de (culturele) infrastructuur van de gemeente.
Daarbij is het essentieel dat de werkgroep het vertrouwen kan winnen van de lokale gemeenschap en hen mee op weg neemt naar een creatieve oplossing die recht doet aan het bijzondere karakter van elk kerkgebouw. Dit kan betekenen dat een of meerdere kerken in Huldenberg inderdaad gesloten zullen worden voor de eredienst, zoals de cultuurraad en de jeugdraad in hun advies van 12 oktober 2017 hebben te kennen gegeven. Zoals in het advies geformuleerd, kan dit de taak zijn van de stuurgroep om binnen een termijn van 5 jaar hier meer duidelijkheid over te hebben.
Concreet wordt van de werkgroep verwacht het volgende te verwezenlijken in een participatief traject:
• Toezien op de uitvoering van de vooropgestelde acties en opstellen van jaarplan.
• Zich blijvend informeren over de problematiek en zich laten inspireren door bruikbare voorbeelden in binnen- en buitenland.
• In gesprek gaan met de lokale gemeenschappen en inwoners en de evolutie in de pastorale situatie van dichtbij opvolgen.
• Samen met de lokale gemeenschappen en inwoners formules van valorisatie, zinvol medegebruik of herbestemming uittesten en evalueren.
• Het culturele veld in de gemeente van dichtbij mee opvolgen en oog hebben voor opportuniteiten waarop kan ingespeeld worden.
• De werkgroep organiseert zelf zijn werkzaamheden. Minstens elke zes maanden levert ze een voortgangsrapport af dat besproken wordt op een gemeenschappelijke vergadering van het Centraal Kerkbestuur en het gemeentebestuur.
Afhankelijk van de bereikte resultaten en de situatie van het ogenblik wordt de opdracht van de werkgroep aangepast.
